Demografische krimp, de nieuwe realiteit in perspectief

Bevolkingskrimp is in ons land onontkoombaar. Het gevolg is dat het draagvlak voor voorzieningen, zoals winkels en scholen, in de krimpgebieden afneemt en de arbeidsmarkt krapper wordt. 

Acceptatie van het verschijnsel is een eerste stap om de bedreiging voor de leefbaarheid te pareren. Dat blijkt uit de publicatie Demografische krimp, de nieuwe realiteit in perspectief van KEO. 


Met de studie wil Rabobank een bijdrage leveren aan de discussie over de uitdagingen die ons land op demografisch terrein te wachten staan. De Nederlandse bevolking als geheel zal nog tot ongeveer 2040 blijven groeien. Maar nu al krimpen gebieden in Groningen, Limburg en Zeeland. Deze demografische ontwikkeling zal zich de komende jaren als een olievlek over de rest van Nederland verspreiden. De ingezette vergrijzing is een voorbode van krimp. Immigratie kan vergrijzing en krimp niet stoppen. Zij kan deze hooguit uitstellen.

Bron: Rabobank

Ondernemers beter voorbereid op vergrijzing

Steeds meer Limburgse ondernemers bereiden zich voor op de gevolgen van de vergrijzing. Dat blijkt uit vergelijkend onderzoek door bureau Flycatcher in Maastricht.

Zes jaar geleden vroeg het bureau een groep van ruim 200 ondernemers naar hun mening over vergrijzing. Dit jaar werd de groep opnieuw gevraagd. Veertien procent van de ondernemers zegt dit jaar voor het eerst bezig te zijn met de vergrijzing. In 2005 was dat nog ruim 30 procent. Uit het onderzoek blijkt verder dat ondernemers een positiever beeld hebben van oudere werknemers dan zes jaar geleden.

Bron:L1

Hup de jongens van de steiger

 Druk bezochte ledenvergaderingen waarbij de emoties soms hoog opliepen. Met handtekeningen- en nog veel meer (ludieke) acties wil MSP ’03 nu vechten voor lijfsbehoud. De voetbalvereniging dreigt haar terrein, en daarmee voortbestaan, te verliezen door ‘ondoordacht’ schrappen door de gemeente. Over een club die meer is dan voetbal alleen.

Voorzitter Hein Smith noemt het complex gekscherend Coronation Street, naar de beroemde Britse soapserie, waar mensen uit die straat al hun lief en leed met elkaar delen. Zo gaat dat bij MSP ’03 in de Heerlense wijk Meezenbroek ook. De kinderen komen om te voetballen, hun ouders nemen samen een bak koffie, opa’s en oma’s komen langs om te kijken hoe de kleine presteert en, als de zaterdag bijna om is en de koffie al geruime tijd heeft plaatsgemaakt voor bier, sluit pa de dag af met de veteranen. Kortom; MSP ’03 leeft. Althans, dat vinden de leden. De gemeente, bij monde van sportwethouder Fred Gillissen, denkt daar anders over. MSP is een van de complexen waar de gemeente vanaf wil. Te weinig leden, slechte ligging, niet bestand tegen de toekomst. Lulkoek, is de publieke gedachte bij de club die met het eerste elftal in de vijfde klasse uitkomt. Het rapport van de gemeente klopt volgens de voorzitter voor geen meter. “Hoezo aan de rand van de gemeente?”, vraagt Smith zich af, doelend op de ligging tussen de wijken Palemig en Meezenbroek. “Op maandagavond trainen hier 125 kinderen. Afgelopen zaterdag speelden hier zestien jeugdteams. Elke week melden zich minimaal drie kinderen aan als lid.” Smith gaat door met opsommen. “Na schooltijd en in de vakanties wemelt het hier van de kinderen. Het is de enige voetbalvereniging die met drie carnavalswagens meedoet in de optocht, ouderen uit de wijk hebben hun wekelijkse kaartavond in de kantine. Met Kerstmis, Pasen en carnaval worden allerlei activiteiten georganiseerd voor de jeugd. Vorig jaar was Edgar Davids zelfs op bezoek bij het straatvoetbaltoernooi.” Uit de woorden van Smith blijkt dat MSP ’03 een hoger doel dient. “Hier komen autochtoon en allochtoon zonder problemen bij elkaar. We bieden iedereen de mogelijkheid om te voetballen. Onze kracht is de laagdrempeligheid. Leden betalen hier veel minder contributie dan elders. Voor tachtig euro ben je een heel seizoen voorzien, inclusief kleding.” MSP ’03 is de spil in de wijk. Het kloppend hart. Als je dat weghaalt, volgen er geheid problemen. “De wijk telt nu zeven groepen met hangjongeren die voor duizenden euro’s schade aanrichten. Haal je de voetbalvereniging weg, dan worden er dat een hele hoop meer”, voorspelt de voorzitter.

Waar ze in Meezenbroek erg benieuwd naar zijn , is het standpunt van de SP, van wie Riet de Wit in 2003 bij de opening van het complex nog sprak van een prachtclub in een prachtwijk. “Nu hoor je niks meer”, verbaast Smith zich over de partij, waarvan wethouder Peter van Zutphen uit de buurt komt.

Natuurlijk beseft ook Smith, en met hem de club, zich dat er iets moet gebeuren. Alleen de manier waarop is volgens hem ongehoord. “Klassenjustitie”, noemt Smith de manier van werken van de gemeente. “Kijk naar de verenigingen die moeten verdwijnen. Twee vijfdeklassers en een zesdeklasser. Goed presterende clubs mogen blijven.” Als de raad besluit de plannen door te laten gaan, willen we wel dat dit gebeurt op basis van de juiste informatie.”

Mochten de saneringsplannen van de gemeente op 20 mei worden goedgekeurd door de gemeenteraad, dan heeft MSP ’03 twee opties. De gemeente kan de clubs er niet toe dwingen, maar fuseren is bijna onvermijdelijk. Dat zou dan moeten gebeuren met SV Heerlen, dat een paar honderd meter verder haar thuisbasis heeft (Grasbroek). En dat is bijna geen optie, dat blijkt eigenlijk ook al uit het rapport van de gemeente. Daarin staat dat Grasbroek wel midden in de wijk gunstig ligt en met scholen in de buurt, maar er is nauwelijks ruimte om uit te breiden. De bezetting van de velden is nagenoeg maximaal. Daar zouden nog eens 250 voetballers bij moeten komen. Terwijl in Meezenbroek een (te) ruim complex met een grote kantine, voldoende en grote kleedruimtes en de mogelijkheid tot multifunctionaliteit wordt afgestoten. Volgens Smith geeft SV Heerlen zelf aan dat er geen groeimogelijkheden zijn. Niet genoeg leden, te weinig kleedruimte, te weinig kader. Een andere motivatie om niet tot fusie van deze twee clubs over te gaan is het grote verschil in cultuur. De ‘jongens van de steiger’ van MSP ’03 en de middenklasse van SV Heerlen bij elkaar gooien? “Dat gaat nooit werken”, denkt Smith, “dan hou je of MSP ’03 of SV Heerlen over, de andere helft loopt weg. Dat matcht niet.” En dan blijft er nog maar een optie over. “Dan houdt het op.”

Helft voetbalvelden geschrapt

Zeker vijf, misschien wel zeven van de dertien voetbalcomplexen in Heerlen moeten in 2014 verdwijnen. De velden worden te weinig gebruikt, onderhoud is te duur en de gemeente wil toe naar multifunctionele sportcomplexen. Ook de bevolkingskrimp speelt een rol bij de beslissing.

De gemeente heeft maandagavond de voetbalverenigingen ingelicht over de plannen. De Dem, Nieuw-Lotbroek, Pronsebroek, Aarveld en Grasbroek zijn bestand tegen de toekomst door de gunstige ligging (wijk, scholen, andere sportaccomodaties), de kwaliteit van het complex en de mogelijkheid om er een multifunctioneel complex van te maken. Op die velden kan volgens de gemeente makkelijk een tweede(fusie) club worden ondergebracht.

Heksenberg, Imstenrade, Mariarade, Meezenbroek en Schurenberg worden afgestoten, omdat bovengenoemde factoren daar ontbreken. Imstenrade (RKHBS) ligt ongunstig aan de rand van de gemeente en niet in de buurt van onderwijs, maar is nog niet zo lang geleden voorzien van twee kunstgrasvelden en een nieuwe kantine met kleedruimtes. Het complex blijft waarschijnlijk open tot de velden zijn afgeschreven. De toekomst van Kaldeborn, Terworm en Varenbeuk is nog ongewis. Die hangt af van ontwikkelingen in de omgeving. Duidelijk is dat slechts behoefte is om een van die drie om te vormen tot multifunctioneel geheel.
Op de resterende velden moeten vitale, financieel gezonde voetbalclubs zijn gehuisvest met minimaal vijfhonderd leden en aanwas vanuit de jeugd.

Fusies
Verenigingen moeten fusies overwegen. Ondanks dat de clubs al sinds november zijn betrokken bij de plannen, begrijpt verantwoordelijk wethouder Fred Gillissen dat schrappen pijn kan doen. “Het blijft pijnlijk, vooral bij oudere leden. Maar we hebben al lang te veel velden. Afgelopen zaterdag ben ik rond haf drie langs de voetbalvelden gereden om te kijken waar de jeugd aan het voetballen was. Dat was op zes van de dertien complexen. Ik besef dat ik op sommige plekken historie opdoek, maar de jeugd weet na drie vier jaar niet meer dat er een fusie is geweest.” Gillissen noemt UoW02, Kerkrade-West en LHC als goede voorbeelden. Om het voetbal toch in de wijk te houden, wil de sportwethouder extra trapveldjes aanleggen. De verenigingen kunnen tot eind deze maand reageren op de zienswijze van de gemeente, die in mei in de gemeenteraad wordt besproken.

Regio krimpt minder hard

Zuid-Limburg is in trek. Uit de jaarcijfers van het CBS blijkt dat vorig jaar bijna 29 duizend migranten de weg naar de regio vonden om zich er te vestigen. Tegelijkertijd vertrokken ongeveer 28 duizend mensen uit de regio. Zuid-Limburg heeft daarmee voor het tweede jaar op rij een vestigingsoverschot.

Dat overschot wordt teniet gedaan door een hoog sterftecijfer. Jaarlijks gaan er ruim 1400 meer mensen dood dan er kinderen worden geboren. Positieve ontwikkeling is de steeds groter wordende groep 20- tot 25-jarigen. In die groep ligt de groei zelfs boven het landelijk gemiddelde. Van de 'braindrain' - de veronderstelling dat de meeste studenten na hun opleiding de regio verlaten - lijkt geen sprake. Met name in universiteitsstad Maastricht is een 'braingain', een tegenovergestelde ontwikkeling, merkbaar.

Ook de krimp lijkt zich minder sterk te ontwikkelen dan verwacht. De bevolking in Zuid-Limburg nam vorig jaar af met 8 per tienduizend inwoners. In 2009 waren er dat nog 18 per tienduizend, in 2008 32 en in 2007 65 per tienduizend inwoners (0,65 procent) Dat is beduidend lager dan de voorspelde 1 tot 2 procent. Maastricht en Heerlen mochten het afgelopen jaar respectievelijk 8800 en 4500 nieuwe inwoners ontvangen. De twee steden zijn daarmee de belangrijkste trekkers in het zuiden van de provincie. De universiteit van Maastricht onderzoekt waar die toename door komt.

Mogelijk dragen promotiecampagnes in diverse media bij aan beperking van de bevolkingskrimp in Zuid-Limburg. De provincie Limburg startte twee jaar geleden met het promoten van de regio in reclamespotjes op landelijke radio en televisie en in de kranten, om onder meer hoger opgeleiden naar Zuid-Limburg te lokken met goedkope woningen en banen die voor het oprapen liggen door de vergrijzing.

Meer cijfers

Krimp in beeld

Bevolkingskrimp wordt vooral besproken aan de beleidsmakerstafel. Dat het niet helemaal aan het gepeupel voorbij gaat, blijkt tijdens de carnavalsoptocht in Kerkrade.

Provincie gunt NMO Vervat Buitenring

Aannemer MNO Vervat uit Nieuw-Vennep mag van de provincie de Buitenring Parkstad Limburg aanleggen. Met een offerte van bijna 135 miljoen euro was het bedrijf de laagste inschrijver.

Door de gunstige prijs heeft de provincie een ruimere buffer (64 miljoen) dan verwacht. Niet in de prijs inbegrepen zijn de kunstwerken (bruggen, tunnels) die Prorail moet aanleggen en het inpassen van beschermde Natura 2000-gebieden. In totaal heeft de provincie bijna 350 miljoen begroot voor het hele project. Daaronder valt ook aanpassing van de aansluiting op bedrijventerrein Avantis. Ruim zeven procent van de prijs moet via het zogenoemde social return terugvloeien naar de regio, door onder meer het inhuren van onderaannemers.

De Buitenring Parkstad Limburg verbindt de acht gemeenten in de stadsregio Parkstad met elkaar en moet zorgen voor een betere bereikbaarheid van bedrijven en toeristische trekpleisters als dierentuin Gaiapark. De weg moet bedrijven aantrekken en de economie stimuleren in de regio. Er zijn plannen voor de bouw van het grootste pretpark van Nederland langs de weg bij Brunssum.

De aanleg van de 26 kilometer lange vierbaansweg (twee keer twee rijstroken, maximale snelheid 100 kilometer per uur) start eind dit jaar. Op zijn laatst moet de weg in januari 2015 worden opgeleverd. De aansluiting op Avantis moet al in 2013 klaar zijn in verband met subsidies. Een struikelblok vormen de 145 beroepen die nog door de Raad van State moeten worden afgehandeld tegen de aanleg van de weg. Verantwoordelijk gedeputeerde Ger Driessen verwacht dat dat geen noemenswaardige problemen zal opleveren. De gemeente Onderbanken trok zich vlak voor de gunning terug als bezwaarmaker, omdat de provincie toezegde de kosten voor aan te leggen rotondes op zich te nemen. De meeste bezwaren komen uit Kerkrade, waar vooral de ligging van de weg veel tegenstand oplevert. Voor grote verkeerspleinen bij het Gaiapark en verbreding van huidige wegen delft veel natuur het onderspit.

Voor zover bekend is het voor NMO (opgericht in 1915) de eerste klus die in opdracht van de Provincie Limburg wordt uitgevoerd. Overigens was aannnemer Janssen de Jong niet uitgesloten van mededinging, omdat volgens Driessen bij de provincie nou eenmaal niet dezelfde regels gelden als bij de gemeente Heerlen, waarvan het bedrijf na een steekpenningenschandaal twee jaar geen opdrachten krijgt.

Bijsterveld in Heerlen

Minister van Onderwijs Marja Bijsterveld was vrijdag in Heerlen. Daar gaf ze het startschot voor een experiment  om peuters vanaf 2,5 jaar al toe te laten tot het basisonderwijs. Een oplossing voor krimpregio's volgens de minister, die hoopt hiermee kleinere scholen langer bestaansrecht te geven. Daarnaast zouden tweeverdieners profiteren van het plan, omdat zij zo kunnen blijven werken en de kinderen niet naar een dure opvang hoeven te worden gebracht. Zuid-Limburg is samen met Groningen en Zeeland proefregio. Onderwijsinstellingen moeten zelf ideeën aandragen.

Krimp in beeld

Hieronder drie kaarten over hoe het fenomeen krimp zich tot 2040 uitrolt over het hele land.

Ontwikkeling bevolking

Ontwikkeling huishoudens

Ontwikkeling beroepsbevolking

In het rapport dat de Adviescommisie Deetman opstelde naar aanleiding van de bevolkingskrimp in (Zuid-) Limburg staat dat minder moet worden ingezet op internationale samenwerking. Tegelijkertijd staan in het rapport twee kaarten waarop de economische bedrijvigheid in Nederland wordt weergegeven. Zonder het buitenland (lees:Duitsland en België) erbij te betrekken zijn in Zuid-Limburg relatief weinig banen voorhanden binnen een reistijd van drie kwartier. Vergeleken met de Randstad zijn dat er 600.000 tegen 2,3 miljoen.

Worden België en Duitsland wel meegerekend, dan doet de regio (euregio) niet onder voor de Randstad (kaart 2). Oke, de komende jaren daalt de beroepsbevolking in Zuid-Limburg in aantal. Dat komt, behalve door de vergrijzende bevolking, ook doordat er veel mensen wegtrekken naar het westen van het land en weinig mensen van buitenaf naar de regio willen verhuizen. Dat er veel mensen wegtrekken en er weinig terugkomen heeft ook te maken met de economische aantrekkelijkheid van het gebied, die nu een onvoldoende krijgt. Deetman slaat met zijn commissie volledig de plank mis op dit gebied. Het rapport, dat niet bindend, maar ook niet vrijblijvend is genoemd, zou juist moeten adviseren dat (toekomstige) ouders er eens over moeten nadenken om hun kinderen tweetalig onderwijs aan te bieden, te beginnen op de basisschool. Sprak pakweg dertig jaar geleden vrijwel iedereen in Zuid-Limburg een aardig woordje Duits, intussen is 'aardig' veranderd in 'steenkolen'. Jongeren, maar ook dertigers en veertigers uit Zuid-Limburg hebben tegenwoordig de grootste moeite met zich verstaanbaar te maken in een taal, die toch aardig op de onze lijkt. Misschien dat het daarom nog wel meevalt met het begrijpen van de Sprache van onze oosterburen. Terwijl voor de inwoners van Zuid-Limburg juist daar veel kansen liggen. Niet alleen op het gebied van werkgelegenheid, mar ook op het gebied van scholing. Architect Mark Maurer pakte dat mooi samen in zijn 'Eutropolis'. Eutropolis is geen stad, maar een regio die loopt van Hasselt via Luik naar Aken. Met daar tussen Maastricht, Sittard-Geleen en Parkstad Limburg. Een netwerkstad, waar talloze studenten hun opleiding naar keuze volgen op een van de vele onderwijsinstellingen die op, ruim genomen, 45 minuten afstand van elkaar opereren. In deze 'stad' zijn de Belgische deelnemers Hasselt en Luik en Aken in Duitsland de economische aantrekkingskrachten. De Zuid-Limburgse gemeenten hangen er nu nog maar wat bij. Maar wat zou dat kunnen veranderen als kinderen plotseling weer fatsoenlijk Duits konden spreken en dicht bij huis een prima opleiding konden volgen. Dan gaat er letterlijk een wereld open voor de toekomstige bevolking van Zuid-Limburg, die dan ook niet meer voor een zekere toekomst naar de Randstad hoeft te verhuizen, maar zijn kennis wil delen met het gebied waar hij vandaan komt. Gelukkig staan basisscholen open tegenover het geven van tweetalig onderwijs, helaas wordt het niet meer gestimuleerd door onze huidige regering, die liever bezuinigt op de ontwikkeling van onze toekomst. Had Deetman deze conclusies meegenomen in zijn rapport, dan was er vast een nieuw advies achteraan geschreven, aan de leiders van het land om eens goed na te denken over de potentie van dat stukje land, dat voor heel Nederland de poort is naar het Europese achterland.

Eutropolis